Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 2 apreldagi 149-son qaroriga asosan, 2022-2025 yillar mobaynida dori vositalari va tibbiy buyumlarni majburiy raqamli markirovkalash bosqichma-bosqich joriy etiladi.
Farmatsevtika bozorini raqamlashtirilishi boshlanishi 1 sentyabrga belgilangan. Mazkur hujjat ijrosini taʼminlash maqsadida Oʼzbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi, Davlat soliq qoʼmitasi, Savdo-sanoat palatasi, raqamli markirovkalash tizimi operatori «CRPT Turon» MChJ, farmatsevtika tarmogʼini rivojlantirish agentligi, texnik jihatdan tartibga solish va integratorlar agentligi (markirovkalash uskunalarini oʼrnatuvchilar) mutaxassislaridan iborat ishchi guruh tuzildi. Ishchi guruh tegishli joylarda boʼlib, dori vositalari va tibbiyot buyumlarini ishlab chiqarishda markirovkalash tizimini joriy etish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishda yuzaga kelayotgan moliyaviy-iqtisodiy muammolarni oʼrganib chiqdi.
9 iyun kuni ishchi guruh oʼz ishini Toshkent viloyatidan boshladi. Sayohatlar davomida 2 ta mahalliy korxona – «Remedy» MChJ va «Remedy Group» MChJning ishlab chiqarish maydonlari koʼzdan kechirildi. Ishchi guruh tarkibiga «CRPT Turon» MChJ markirovkalash tizimi operatorining 2 nafar mutaxassisi – Operatsion direktori Oleg Kuzmin va Farmatsevtika guruhi menejeri Diyor Rasulev kirdi.
«Ishchi guruh tarkibiga Farmatsevtika agentligi, Davlat soliq qoʼmitasi, tizim operatori «CRPT Turon» MChJ, Sanoat palatasi, «Oʼzstandart» agentligi, shuningdek, 3 ta integrator kompaniya vakillari kiritildi (ular markirovkalash uchun texnik va operativ yechim taklif etadi) – ulardan ikkisi rus va biri hind integratoridir. Biz mahalliy dori vositalari ishlab chiqaruvchilarning 1 sentyabrdan majburiy markirovkalashni boshlashga tayyorligini tekshirmoqdamiz. Sayohatlar doirasida zavodlarga tashrif buyuramiz. Bizning asosiy vazifamiz – ular yirik yoki oʼrta boʼlsin, iloji boricha koʼproq ishlab chiqaruvchilarga tashrif buyurishdir», — dedi Oleg Kuzmin.
Jadvalga koʼra, guruh ishi 9 iyun kuni boshlangan va 2 hafta davom etgan. Jami 13 ta sayyor yigʼilish oʼtkazilishi rejalashtirilgan. Birinchi haftada guruh «Remedy» MChJ, «Remedy Group» MChJ, «NAVBAHOR Sanoat» MChJ, «Dentafill Plyus» MCHJ zavodlarida, shuningdek, Namangan viloyatidagi korxonalarda boʼlib, u yerda mutaxassislar 2 ta yirik zavodga tashrif buyurishdi – bu «Merrymed Farm» MChJ QK va «SPRING PHARMAEUTIC» MChJ QK.
«Biz Oʼzbekiston Respublikasi farmatsevtika sanoati korxonalari bilan tanishdik. Ushbu korxonalarda qaror qabul qiluvchilardan markirovkalashni joriy etishda duch kelgan asosiy muammolarini eshitishga muvaffaq boʼldik. Bularning barchasi juda diqqat bilan amalga oshirildi. Demak, bu foydali tajriba. Biz hozirda «Remedy» MChJ, «Remedy Group» MChJ, «TEMUR MED FARM» bilan muzokaralar olib bormoqdamiz. Biz ular bilan ishchi guruh bilan boʼlgan safarlarimizdan soʼng qoʼshimcha ravishda yana uchrashdik. Markirovkalash boʼyicha qanday takliflar berishimiz mumkinligini tasvirlab berdik», — natijalar bilan oʼrtoqlashdi «INSOFTRETAIL» MChJ direktori Dmitriy Panteleev (Rossiyalik integrator).
Taʼkidlash joizki, integratorlar Pharm Agentligi tomonidan maxsus taklif qilingan. Bu ishlab chiqaruvchilarga turli takliflarni tinglash va oʼzlari uchun eng yaxshi variantni tanlash imkonini berdi. Tizim operatorining soʼzlariga koʼra, deyarli barcha ishlab chiqaruvchilar integratorlar bilan shartnomalar tuzishgan va uskunalar yetkazib berilishini kutishmoqda. Mutaxassislarning fikriga koʼra, logistika yoʼli 2 oydan 4 oygacha davom etadi. Shuning uchun, baʼzi ishlab chiqaruvchilar markirovkani stikerovka yoʼli bilan boshlashni rejalashtirmoqda.
«Tashriflardan maqsad - ishlab chiqaruvchilarning tayyorgarligini oʼrganish, yuzaga kelgan qiyinchiliklarni oʼrganish va ularni joyida hal etishdan iborat. Bugungi kunga qadar 75 dan ortiq mahalliy ishlab chiqaruvchilar «Аsl Belgisi» tizimida roʼyxatdan oʼtgan. Ular milliy katalog tizimiga dori vositalarini faol kiritishni boshladilar. Soʼnggi maʼlumotlarga koʼra, Katalogda allaqachon 1950dan ortiq dori turlari haqida maʼlumot mavjud. Uchrashuvlar juda yaxshi oʼtmoqda. Har bir uchrashuv oxirida umumiy fikrga kelinmoqda, yechim topilmoqda va integratorlar bir nechta variantlarni taklif qilishmoqda — bu muammolarni joyida hal qilish imkonini beradi. Integrator bir nechta yechimlarni taklif qilishi mumkin — lekin tanlov ishlab chiqaruvchiga bogʼliq. Shuni alohida taʼkidlashni istardimki, hozirda yechimini topib boʼlmaydigan ishlab chiqarish liniyalari yoʼq!» — deydi «Dori vositalari» MG menejeri Diyor Rasulev.
«Ishchi guruh uchrashuvlarining geografiyasi keng. Samarqand shahridagi «Samarkand England Eco-Medical» MChJ QK, Sirdaryo viloyatidagi «TEMUR MED FARM» MCHJ, Toshkent shahri va Toshkent viloyatidagi bir qancha yirik sanoat korxonalarida boʼlish imkoniyati paydo boʼldi. Bu juda muhim uchrashuvlar – davlat raqamli markirovkalashni joriy etish ishlab chiqaruvchilar uchun ogʼriqsiz boʼlishi, ularning ishiga taʼsir qilmasligi, aholini dori vositalari bilan taʼminlashga taʼsir etmasligi uchun barcha imkoniyatlarni ishga solmoqda. Bozor toʼyingan va toza boʼlishi kerak. Bunda raqamli markirovkalash yordam beradi va qoʼshni davlatlarning muvaffaqiyatli tajribasi buni tasdiqlaydi», — dedi ishchi guruh aʼzosi boʼlgan Farmatsevtika sanoatini rivojlantirish agentligi mutaxassisi Аgzam Nartaev.
Ishchi guruh aʼzolarining taʼkidlashicha, avval mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan muhokama qilingan muammolar joyida hal etilib, barchasi qayd etilib, takliflar ham bayonnomaga kiritiladi. Guruh tarkibiga kiradigan integratorlar ham yordam va maslahat beradi, ular ishlab chiqarish liniyalari bilan tanishadilar, ularni tekshiradilar hamda oʼz ekspert xulosalarini beradilar, bu ishlab chiqaruvchining noroziligi nima ekanligini va unga qanday yechimlar taklif qilinishi mumkinligini aniq tushunishga yordam beradi.
«Shunday holatlar ham boʼlganki, ishlab chiqaruvchi uning faoliyati uchun hech qanday yechim yoʼqligini aytgan. Аmmo ishchi guruhga tarkibida boʼlgan integratorlar tufayli ishlab chiqarish liniyalarini tekshirish va boshqa variantlarni joyida taklif qilish mumkin. Bugungi kunga qadar barcha integratorlar barcha ishlab chiqaruvchilar uchun oʼz yechimlarini aniq taklif qilishdi. «Nika Pharm», «Nobel Pharm Sanoat», «Serena Healthcare», «NAVBAHOR SANOAT» va boshqa yana bir qator ishlab chiqaruvchilar markirovka tizimini boshlashga tayyorligini tasdiqlashdi. Bu ichki bozorni kerakli dorilar bilan bilan taʼminlashda katta ulushga ega boʼlgan farmatsevtika kompaniyalaridir. Shu sababli ayrimlarning «markirovka joriy etilishi – bozorda dori vositalari defitsitini keltirib chiqaradi» degan fikrlari mutlaqo xato!»— deya qoʼshimcha qildi Diyor Rasulev.
Tizimga start berishga tayyorligi toʼgʼrisida Serene Healthcare farmatsevtik kompaniyasi asoschisi va yirik investor Satish Vidjayvargi soʼzlab berdi:
«Oʼzbekiston 1 sentyabrdan majburiy markirovkalashni albatta boshlashi kerak, deb hisoblayman – hech qanday kechikish boʼlmasligi kerak! Bu muhim! Chunki tizim ishlasa, har bir ishlab chiqarish va har bir distribyutor oʼz ishlab chiqarishi, importi, sotilishi, zaxiralari va talabining real raqamlarini koʼrish imkoniyatiga ega boʼladi. Va bu shunchaki tizim masalasi emas — bu odamlar salomatligi masalasidir! Soxta va noqonuniy olib kirilgan dori vositalari, birinchi navbatda, fuqarolar uchun xavf tugʼdiradi. Qalbaki dori vositalari tufayli halok boʼlayotganlar bor yoki yoʼqligini bilmaymiz. Shuning uchun, markirovkalashni ishga tushirishni uzaytirish yoki kechiktirish istagi boʼlmasligi kerak.»
«Xuddi Serene Healthcare tizimni 22 kun ichida ishga tushirganidek, boshqa farmatsevtika kompaniyalari, agar xohlasalar, tezda oʼzlarining ishlab chiqarish liniyalariga markirovkani oʼrnatishlari mumkin! Uskunalar va tizimlar bizning liniyalarimizda allaqachon ishlamoqda. Baʼzi kompaniyalar taʼkidlaganidek, bu yerda hech qanday murakkab narsa yoʼq!» — deya izoh berdi hindistonlik yirik investor Vidjayvargi.
Innovatsion tizimlarni joriy etish koʼpincha ishlab chiqaruvchilarning savollari bilan birga keladi, va ular uchun har bir yangilik xavf tugʼdiradi. Shuning uchun hukumat tizimni birinchi navbatda dori-darmonlar assortimenti miqdoriga taʼsir qilmasligi uchun joriy etishga harakat qilmoqda. Ishchi guruh ishlab chiqaruvchilar tomon yoʼl olganda, ularga signal beriladi – davlat doimo yordam berishga tayyor, muloqotga ochiq, tadbirkorlarni qoʼllab-quvvatlaydi. Ishlab chiqaruvchilar bilan uchrashuvlar va yaqin muloqotlar raqamlashtirishning afzalliklari bilan ularni yaqindan tanishtirish, yuzaga kelgan qiyinchiliklarni hal qilishda yordam berish va ishlab chiqaruvchilarni 1 sentyabrga tayyorlash imkonini beradi. 149-sonli VMQga koʼra, ikkilamchi qadoqdagi dori vositalari markirovkalanishi kerak. Va yaqin kelajakda aholi salomatligini himoya qilishda samarali vosita – Asl Belgisi mobil ilovasi orqali dorilarni tekshirish imkoniyati har bir fuqaroda paydo boʼladi.